การแสดงพระธรรมเทศนาในหัวข้อ “ปัญญาวุฑฒิกถา ว่าด้วยการพัฒนาปัญญา” นี้เป็นการบรรยายธรรมโดย พระพรหมบัณฑิต (ป.อ. ปยุตฺโต) แก่คณะพระภิกษุที่เข้ารับการ ฝึกอบรมหลักสูตรพระนักเทศน์ทุนเล่าเรียนหลวง รุ่นที่ 5 ณ วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร เนื้อหาสำคัญมุ่งเน้นที่หลัก ธรรมะ 4 ประการที่ทำให้ปัญญาเจริญ (ปัญญาวุฑฒิ) ซึ่งมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการเป็น นักเทศน์ที่ดี และเป็น แนวทางการพัฒนาตนเอง ของสาธุชนโดยทั่วไป
พระธรรมเทศนาได้แยกแยะความแตกต่างระหว่าง การเรียน (Teaching) กับ การฝึกอบรม (Training) โดยเน้นว่า ไตรสิกขา (ศีล สมาธิ ปัญญา) ในพระพุทธศาสนาไม่ใช่แค่การเรียนทฤษฎี (ปริยัติ) แต่ต้องมีภาคปฏิบัติ (ปฏิบัติ) ด้วย และพระพุทธเจ้าทรงเป็นทั้ง สัตถา (ครูผู้สอน) และ สารถี (ผู้ฝึก) ซึ่งคือบทบาทของการ สอนให้รู้ ทำ ให้ดู และ อยู่ให้เห็น นี่คือหัวใจของ กระบวนการฝึกอบรม ที่วัดประยุรฯ
ธรรมะ 4 ประการที่เป็นไปเพื่อ พัฒนาปัญญา และเป็น เคล็ดลับความสำเร็จของนักเทศน์ ได้แก่:
- สัปปุริสสังเสวะ (การคบสัตบุรุษ): การนำพาตนเองเข้าไปสู่แหล่งความรู้ที่ดี หรือ สำนักนักเทศน์ ที่เก่งกาจ เช่น วัดประยุรฯ เพื่อสร้าง ศรัทธา และแรงบันดาลใจ
- สัทธัมมัสสวนะ (การฟังธรรม): การเข้ารับการฟังและ ฝึกฝนอบรม ด้วยความเพียร (ตบะ) ท่านยกอุปมาการทำหน้าที่ 4 ประการของดินสอ เพื่อเน้นย้ำถึงความสำคัญของ ความอดทน ต่อการถูกตำหนิหรือ การเจียรไน (เหมือนการเหลาดินสอให้แหลม) เพื่อเพิ่มคุณค่า
- โยนิโสมนสิการ (การทำไว้ในใจโดยแยบคาย): การนำสิ่งที่ฟังมา ขบคิดวิจัยธรรมะ หรือ ธรรมวิจัย เพื่อให้เกิดปัญญาและเห็นคุณค่า เหมือนกับการ เจียรไนเพชร ให้มีเหลี่ยมมุมที่งดงามและสะท้อนแสงได้หลายด้าน นักเทศน์จะต้องรู้จักคิดวิเคราะห์เรื่องเดียวกันให้ได้หลายแง่มุม เพื่อให้คำสอนมีคุณค่า
- ธัมมานุธัมมปฏิปัตติ (การปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม): การเลือกหลักธรรมย่อย (อนุธรรม) มาปฏิบัติให้สอดคล้องกับเป้าหมายใหญ่ (ธรรมใหญ่) เช่น การใช้ หัวใจเศรษฐี (อุ อา กะ สะ) เพื่อให้บรรลุเป้าหมายของการเป็นเศรษฐี หรือการใช้ พละ 4 เพื่อเป็น ผู้บริหารที่ประสบความสำเร็จ และเน้นย้ำว่า นักเทศน์ต้องเลือกธรรมะที่ “เกาให้ถูกที่คัน” เพื่อตอบโจทย์และแก้ปัญหาในใจของผู้ฟังอย่างแท้จริง
การบรรยายธรรมนี้จึงเป็น คู่มือการพัฒนาปัญญา และ การบริหารจัดการชีวิตด้วยธรรมะ ที่เน้นย้ำว่าความสำเร็จจะเกิดขึ้นได้เมื่อมีการ ลงมือปฏิบัติจริง และ กล้าเผชิญความผิดพลาด เพื่อแก้ไขปรับปรุงตนเองอย่างต่อเนื่อง ตามแนวทางแห่ง ปุริสทัมมสารถิ
วิดีโอนี้กล่าวถึง ธรรมะ 4 ประการเพื่อการพัฒนาปัญญา ของพระนักเทศน์และสาธุชน ได้แก่ การคบสัตบุรุษ การฟังธรรม การคิดอย่างแยบคาย และการปฏิบัติธรรมให้สอดคล้องกับเป้าหมาย พระพรหมบัณฑิตเน้นความสำคัญของการ ฝึกอบรม ที่ต้องใช้ ความเพียรและความอดทน ในการถูกเจียรไน เพื่อให้เกิดปัญญาที่คมคายและสามารถนำธรรมะไปใช้แก้ปัญหาของผู้ฟังได้อย่างแท้จริง นี่คือ หลักสูตรการพัฒนาตนเองด้วยไตรสิกขา ที่เน้นย้ำว่าปัญญาจะเจริญได้ต้องมาจากทั้งการเรียนรู้และการลงมือปฏิบัติจริง
