ธรรมกถาในหัวข้อ “สัปปุริสกถา ว่าด้วยคนดี” นี้ แสดงโดย พระพรหมบัณฑิต (ป.อ. ปยุตฺตโต) ณ วัดไร่ขิง ในงานบำเพ็ญกุศลศพของ คุณแม่ผ่องศรี วรนุช (ศิลปินแห่งชาติ) โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อชี้ให้เห็นถึงการมาในงานศพที่นอกเหนือจากการ แสดงน้ำใจ และ การอุทิศส่วนกุศล แล้ว ยังเป็นการให้ ได้ธรรมะ (มรณสติ) เพื่อเตือนใจให้ไม่ประมาทในการดำเนินชีวิต
เนื้อหาหลักของธรรมกถาเน้นไปที่การอธิบายหลักธรรม สัปปุริสภูมิ (พื้นฐานของคนดี) ซึ่งมีคุณธรรมสำคัญคือ ความกตัญญูรู้คุณ (กตัญญู) และ การตอบแทนคุณ (กตเวที) พระพรหมบัณฑิตชี้ให้เห็นว่า กตัญญูกตเวที เป็น พื้นดินอันอุดม ที่สามารถปลูกฝังความดีอื่น ๆ ตามมาได้ทั้งหมด ไม่ว่าจะเป็นความขยันหมั่นเพียร ความรับผิดชอบต่อครอบครัว หรือการเป็น พลเมืองดี ที่ตั้งใจ ตอบแทนพระคุณแผ่นดิน
ท่านได้ยกชีวิตของ คุณแม่ผ่องศรี วรนุช เป็น แบบอย่างของสัปปุริสชน ในหลายมิติ :
- กตัญญูต่อบุพการี: ท่านจากบ้านเกิดที่ลำบากไปเพื่อหาเงินมาเลี้ยงดูพ่อแม่พี่น้อง แสดงให้เห็นถึงแรงผลักดันที่ยิ่งใหญ่จากความกตัญญู
- กตเวทีต่อผู้มีอุปการคุณและแฟนเพลง: ท่านมีความสุขที่ได้เป็น ผู้ให้ ความสุขแก่คนอื่นผ่านเสียงเพลง และไม่เคยลืม ผู้มีอุปการคุณ ซึ่งเป็น สัจธรรม ว่า “ให้ความสุขแก่ผู้อื่น คนมีปัญญาก็ได้รับความสุขตอบ”
- การเป็นผู้เสียสละ: การตัดสินใจหยุดรับรางวัลในช่วงที่โด่งดังที่สุด เพื่อ เปิดโอกาสให้นักร้องรุ่นน้อง ได้รับรางวัลบ้าง สะท้อนถึง น้ำใจอันกว้างใหญ่ และการเป็นผู้ที่เกิดมาเพื่อ ประโยชน์เกื้อกูลแก่คนเป็นอันมาก ซึ่งเปรียบได้กับการเป็น บุพการี ที่ให้ก่อนโดยไม่เรียกร้องผลตอบแทน (โชติโชติปรายโน)
ธรรมกถานี้เน้นย้ำว่า ความกตัญญูรู้คุณและตอบแทนคุณ (กตัญญูกตเวที) คือรากฐานที่แท้จริงของ สัปปุริสชน (คนดี)
ท่านยกชีวิตของ คุณแม่ผ่องศรี วรนุช ศิลปินแห่งชาติ ในฐานะตัวอย่างของผู้ที่ใช้ความกตัญญูเป็นแรงผลักดันสู่ความสำเร็จและเป็น ผู้ให้ ความสุขแก่ผู้อื่น
คนดีคือผู้ที่เกิดมาเพื่อ ประโยชน์เกื้อกูล แก่คนเป็นอันมาก ไม่ว่าจะเป็นครอบครัว ชาติ หรือวงการของตน
