วิดีโอนี้เป็น ธรรมกถา เรื่อง นิกขมนกถา (ว่าด้วยก้าวแรก) โดย พระพรหมบัณฑิต (ป.อ. ปยุตฺตโต) ซึ่งเทศนา ณ พระอุโบสถ วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร เพื่อสอนหลักการใช้ ปัญญาและสติในการดำเนินชีวิต โดยอ้างอิงพุทธภาษิตที่ว่า “กาเลนิกขะมะนา สาธุ นากาเล สาธุ นิขะโม” แปลว่า ย่างก้าวแรกที่ออกไปในเวลาที่เหมาะสม เป็นการดี แต่การออกไปในเวลาที่ไม่เหมาะไม่ควร ไม่ดีเลย
ท่านได้ย้ำว่า ความเหมาะสมของเวลา ไม่ใช่การดูฤกษ์ยาม แต่คือการคำนึงถึง ประโยชน์ (อัตถะ) เป็นที่ตั้ง ดังพุทธพจน์ว่า “อัตโถ อัตถัสสะนักขัตตัง” หมายถึง ประโยชน์เป็นฤกษ์ดีอยู่ในตัว คนพาลที่มัวแต่รอฤกษ์ยามจะทำให้ ประโยชน์ล่วงเลยไป
หลักการ “ก้าวแรกที่ถูกเวลา” มีสองมิติสำคัญ:
- ก้าวแรกในวาจา: การพูดจาต้องพิจารณาว่า เป็นประโยชน์ และ เป็นธรรม หรือไม่ แม้เป็นเรื่องจริงแต่หากพูดไปแล้วไม่ก่อให้เกิดประโยชน์ (เช่น ทำให้คนหมดกำลังใจ หรือทะเลาะกัน) ก็ไม่จำเป็นต้องพูด
- ก้าวแรกในการกระทำ/การตัดสินใจ: ทุกการกระทำและการ ตัดสินใจ สำคัญ (เช่น ก้าวแรกที่จะโอนเงิน หรือการลงทุน) ต้องไม่ทำด้วย อารมณ์ หรือ อคติ ๔ (รัก, ชัง, หลง, กลัว) แต่ต้องใช้ สติปัญญา และ ความรอบคอบ โดยอาศัยหลักการ รู้เท่าเอาไว้ป้องกัน รู้ทันเอาไว้แก้ไข
ท่านยกตัวอย่างทางประวัติศาสตร์เพื่อเน้นย้ำเรื่อง กาลัญญุตา (การรู้จักเวลา) ได้แก่:
- การรบของพระเจ้าปเสนธิโกศล ที่ได้รับคำแนะนำอ้อม ๆ จากพระพุทธเจ้าให้หลีกเลี่ยงการยกทัพใน ฤดูฝน ซึ่งเป็นเวลาที่ไม่ควร
- ความพ่ายแพ้ของ ฮิตเลอร์ ใน สงครามโลกครั้งที่ 2 ที่บุกเข้ามอสโกในช่วง ฤดูหนาว ซึ่งผิดเวลา
- การชนะสงครามของ สุมาอี้ ในยุค สามก๊ก ที่ใช้ยุทธศาสตร์ ถ่วงเวลา ไม่ยอมออกรบจน ขงเบ้ง ป่วยตายไปเอง เพราะรู้ว่าไม่ใช่เวลาที่เหมาะสมที่จะเสี่ยง
ดังนั้น ความสำเร็จ และ ความปลอดภัย ในชีวิตขึ้นอยู่กับการพิจารณาไตร่ตรองให้รอบด้าน ก่อนจะ ริเริ่ม ทำสิ่งใด (ก้าวแรก) เพื่อไม่ให้เกิดความเสียหายทั้งต่อตนเองและส่วนรวม
หลักธรรม นิกขมนกถา สอนให้พิจารณา ก้าวแรก ว่าเหมาะสมกับเวลาหรือไม่ โดยถือเอา ประโยชน์ เป็นสำคัญเหนือฤกษ์ยามเสมอ
การตัดสินใจและการกระทำทุกอย่างต้องใช้ ปัญญา และ สติ ตรวจสอบให้รอบด้าน หลีกเลี่ยงการทำสิ่งต่าง ๆ ด้วยอารมณ์ หรือความหุนหันพลันแล่น (อคติ ๔)
ความสำเร็จและความอยู่รอดขึ้นอยู่กับการเลือกจังหวะที่ถูกต้อง ดังตัวอย่างในประวัติศาสตร์ ต้อง ระมัดระวังภัย ที่อาจแฝงมาในเวลาที่ไม่ควร
