การบรรยายธรรมโดย พระพรหมบัณฑิต (อดีตอธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย) ในหัวข้อ “ลีลาสมาทปนา จูงใจให้คล้อยตาม” สำหรับ นักเทศน์ทุนเล่าเรียนหลวง รุ่นที่ ๕ นี้ เน้นย้ำถึงความแตกต่างที่สำคัญระหว่าง พุทธเทศก์ กับ การสอนวิชาทางโลก โดยระบุว่า การเทศนาธรรมไม่เพียงแค่ทำให้ผู้ฟัง สันทัสสนา (แจ่มแจ้งด้วยเหตุผล) เท่านั้น แต่หัวใจสำคัญคือการสร้าง สมาทปนา (จูงใจให้คล้อยตาม) ซึ่งต้องให้เกิด ศรัทธา อยากนำไป ปฏิบัติ ธรรม ไม่ใช่แค่รู้เรื่อง
ลีลาสมาทปนา หรือการจูงใจให้คล้อยตาม มีกระบวนการที่ซับซ้อนกว่าเพียงแค่คำพูด แต่เริ่มต้นตั้งแต่ จรรยานักเทศน์ และการปรากฏตัว:
- บุคลิกภาพและการสำรวม: การสร้างความประทับใจแรกเริ่มผ่าน ความสงบสำรวม และ กิริยามารยาท (รูปัปปมาณิกา และ รูขัปปมาณิกา) เป็นสิ่งสำคัญยิ่งในการเปิดใจผู้ฟัง ยกตัวอย่างเรื่อง พระอัสสชิ ที่ความสำรวมทำให้พระสารีบุตรเกิดศรัทธาติดตามไปถามธรรมะ การตั้งนะโมและการจับคัมภีร์ที่ถูกต้องก็เป็นส่วนหนึ่งของการสร้างศรัทธา
- เสียงที่ไพเราะ: โฆสัปปมาณิกา ผู้ที่ชอบฟังเสียงไพเราะกังวาน จะเพิ่มความศรัทธาในทันที
- การใช้อุปมาเพื่อสร้างศรัทธา: เป็นเครื่องมือสำคัญในการเปลี่ยนความคิดความรู้สึก อุปมาคือสิ่งที่มองเห็นได้ (อุปมา) เพื่อโยงไปยังสิ่งที่ต้องการเปรียบเทียบซึ่งเป็นนามธรรม (อุปไมย) และสร้าง ธรรมัปปมาณิกา (ผู้ชอบเนื้อหา)
- มีการยกตัวอย่างการใช้อุปมาที่ทรงพลัง เช่น การเปรียบเทียบ ความสามัคคีคือพลัง กับการกำมือของนิ้วทั้งห้า การที่พระพุทธเจ้าใช้อุปมา 4 อย่างที่อย่าดูถูก (กษัตริย์/งูพิษ/ไฟ/ภิกษุหนุ่ม) เพื่อตอบโต้ พระเจ้าปเสนทิโกศล และการใช้อุปมาเรื่อง รถม้า ใน มิลินทปัญหา เพื่ออธิบายเรื่อง “นาคเกษน”
- ตัวอย่างสูงสุดคือ การที่ พระพลรัตน์ (วัดป่าแก้ว) ใช้อุปมาชัยชนะของ สมเด็จพระนเรศวรมหาราช ในยุทธหัตถี ว่ายิ่งใหญ่เหมือน พระพุทธเจ้าชนะมาร ตามลำพัง เพื่อเปลี่ยนอารมณ์ความพิโรธของพระองค์ให้เกิด ปีติ และนำไปสู่การอภัยโทษแม่ทัพนายกอง
- การกระตุ้นอารมณ์: การเทศนาต้องไม่จบที่เหตุผล แต่ต้องกระตุ้น อารมณ์ ความรู้สึกของผู้ฟัง (เช่น ปีติ, สังเวช) เพื่อให้เกิด การกระทำ และ สมุตเตชนา (ความแกล้วกล้าในการทำความดี) ตามมา
ลีลาสมาทปนา คือหัวใจของ พุทธเทศก์ ที่มุ่งสร้าง ศรัทธา ให้ผู้ฟังพร้อมนำธรรมไป ปฏิบัติ
การจูงใจเริ่มต้นจากการสร้างความประทับใจด้วย บุคลิกและจรรยานักเทศน์ และความแจ่มแจ้งด้วย เหตุผล
แต่สิ่งที่จะทำให้เกิดความคล้อยตามอย่างแท้จริงคือ การใช้อุปมา ที่ทรงพลังและการ กระตุ้นอารมณ์ ให้ผู้ฟังเกิดปีติและพร้อมเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม
