การบรรยายธรรมโดย พระพรหมบัณฑิต (ป.อ. ปยุตฺโต) ในหัวข้อ “องค์แห่งปัญญาที่ช่วยพัฒนาการเทศน์” นี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อชี้แจงความสำคัญของการ ปฏิบัติกรรมฐาน ในฐานะที่เป็นส่วนสำคัญของการเป็น พระนักเทศน์ ที่สมบูรณ์แบบ ให้แก่ พระนักศึกษาหลักสูตรประกาศนียบัตรวิชาการเทศนา (ป.ทศ.) รุ่นที่ 8 ณ วัดบัวผัน ซึ่งจัดโดย มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณ์ราชวิทยาลัย ร่วมกับ วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร เนื้อหาเน้นการเชื่อมโยงระหว่าง การภาวนาจิต กับ การพัฒนาทักษะการเทศนา
การบรรยายเน้นย้ำว่า การพัฒนาจิต ไม่ใช่เรื่องที่แยกส่วนจากการเทศน์ แต่เป็น เนื้อหาของการเทศน์ เอง โดยอ้างอิงถึง ไตรสิกขา (ศีล สมาธิ ปัญญา) และ ทาน ศีล ภาวนา เป็นแกนหลักในการสอนญาติโยม ผู้ที่ไม่มีประสบการณ์จากการปฏิบัติ จะไม่สามารถพูดเรื่องเหล่านี้ได้อย่าง ชัดเจนและกินใจ ผู้ฟังได้
หัวใจสำคัญของการเป็น นักเทศน์ที่มีปัญญา คือการเจริญ โพชฌงค์ 7 โดยเฉพาะ ธรรมวิจัยสัมโพชฌงค์ ซึ่งประกอบด้วย:
- สติสัมโพชฌงค์: การมี สติ อยู่กับปัจจุบันขณะ (ใจอยู่กับปัจจุบัน) เพื่อรับรู้และไม่ประมาท
- สมาธิสัมโพชฌงค์: การมี สมาธิ จดจ่ออยู่กับเรื่องเดียว ไม่วอกแวกฟุ้งซ่าน
- ธรรมวิจัยสัมโพชฌงค์: การ วิเคราะห์ธรรมะ หรือ ค้นคว้าธรรม ไม่ใช่การทำวิจัยแบบวิชาการ แต่คือการ โอปนยิโก (น้อมนำเข้ามา) หรือการน้อมเอาหลักธรรมในพระไตรปิฎกไปจับกับสถานการณ์ที่เกิดขึ้น หรือนำสถานการณ์จริงมาสอนธรรมะ (เช่น เรื่องถาดแตกของนางมัลลิกาเทวี หรือเรื่องแมงมุมของกษัตริย์โรเบิร์ต) นี่คือหัวใจของ การประยุกต์ใช้ธรรมะ ในชีวิตประจำวัน
พระพรหมบัณฑิตได้ยกตัวอย่างเรื่องเล่าเพื่อเน้นย้ำ ความไม่ย่อท้อ และ ความเพียรของมนุษย์ (เช่น เรื่องพระมหาชนกและนางมณีเมขลา) ที่แม้จะอยู่ในสถานการณ์ที่สิ้นหวัง แต่ก็ไม่ยอมเลิกความเพียร การปฏิบัติธรรมจึงเป็น ก้าวแรก ที่สำคัญที่ช่วยให้ พระนักเทศน์ ได้ เครื่องมือในการวิเคราะห์ธรรมะ สอนตนเอง และนำไป เผยแผ่ธรรมะ ต่อผู้อื่นได้อย่างมีประสิทธิภาพ (เป็นทั้ง อัตถัตถะ ประโยชน์ตน และ ปรัตถะ ประโยชน์ผู้อื่น) อันเป็นการให้ ธรรมทาน ซึ่งเป็นทานที่ยิ่งใหญ่เหนือกว่าทานทั้งปวง
การบรรยายเน้นย้ำว่า การปฏิบัติกรรมฐาน เป็นรากฐานสำคัญในการ พัฒนาปัญญา ของ พระนักเทศน์ การมี สติ สมาธิ นำไปสู่ ธรรมวิจัย คือการนำหลักธรรมมา ประยุกต์ใช้ หรือ ตีความ เหตุการณ์ในชีวิตจริง เป้าหมายคือการฝึกให้มี ความเพียร ไม่ย่อท้อ เพื่อสามารถ สอนตนเอง และ เผยแผ่ธรรมทาน แก่ผู้อื่นได้สำเร็จ
